♥ A Christmas Carol, IJsland stijl

Nee, dit is geen Christmas Carol met Scrooge of de Muppets, maar met 13 IJslandse kerstmannen en Ogers. Mijn broertje woont tijdelijk in IJsland. Zijn IJslandse vriendin heeft hem het speciale kerstritueel verteld en laten zien en natuurlijk heeft hij dat weer met ons gezin gedeeld. Nu is het mijn buurt om het met jullie te delen. Ik vond het verhaal zo bizar, een beetje op een enge manier, dat is zeker een blog waard. Ben je al nieuwsgierig? Pak een kop warme chocolademelk of thee, want het is een lang verhaal. Hier komt ie:

Het hele gezin

Jólasveinarnir worden ze ook wel genoemd, de IJslandse kerstmannen. Yule Lads in het Engels, heeft niks met het verhaal te maken maar ik vond het woord zo grappig. Ik ga weer verder met het verhaal. De laatste 13 nachten voor kerstavond plaatsen de kerstmannen beloningen of straffen in de schoenen van kinderen. Een beetje vergelijkbaar met de zwarte pieten bij ons, alleen in IJsland hebben ze luisterkerstmannen. De Kerstmannen bespieden je en één kerstman gluurt ’s avonds door de ramen. Elke avond, 13 dagen lang blijft elke kerstman. Toevallig valt die dag op Drie Koningen. Wanneer je ’s ochtends wakker wordt en je vindt een rotte aardappel in je schoen dan weet je dat niet braaf genoeg bent geweest. Er lopen dus 13 verschillende kerstmannen rond, vreemde mensen staan ’s avonds bij je naar binnen te kijken als jij lekker onderuit op de bank ligt onder een dekentje met een kop warme thee. Ik zou mijn gordijnen heel goed dicht doen, vet creepy toch?

Grýla en Leppalúði

Het verhaal van de 13 Kerstmannen komt uit de 17^e eeuw en wordt al jaren doorgegeven in IJsland. De mythe begint bij Grýla. Grýla is een angstaanjagende Oger en de moeder van de kerstmannen. Volgens de legende is ze dol op kinderen, niet dol in de zin van ´ooh, wat een leuk kind´, maar meer in de zin van ´mmm, wat een lekker kind´. Vooral stoute kinderen zijn haar favoriete snack, met liefde kookt ze die in haar ketel. Grýla woont samen met haar derde man Leppalúði (een luie, maar niet zo’n slechte man), haar zonen en haar zwarte kat. Op 11 december stuurt Grýla de eerste kerstman vanuit de IJslandse bergen naar de mensen. Stekkjarstaur rijdt op een schaap, omdat hij een mank been heeft. Maar hij wordt ook wel afgebeeld met een houten been. Op 12 december vind je dus iets in je schoen van de eerste kerstman. De tweede kerstman Giljagaur schuilt in geulen en probeert koeienmelk te stelen uit de stallen. Ik zou hem ’s avonds liever niet tegenkomen. Op 14 december komt Stúfur, een abnormale kleine kerstman die pannen steelt zodat hij de kruimels op kan eten. Hij staat ook bekend om zijn vriendelijkheid. Þvörusleikir steelt Þvörur, dit is een IJslandse houten lepel met een lang heft. Þvörusleikir is door ondervoeding extreem dun. Zo is er dus een kruimeldiefkerstman, maar er is ook een restjeskerstman, Pottaskefill. Hij komt je vanaf 16 december een bezoek brengen, dus berg je eten maar goed op ;-). De zesde Kerstman, Askasleikir, verstopt zich onder je bed. Hij wacht totdat iemand zijn Askur (een soort schaal met een deksel) laat vallen doordat hij of zij in slaap valt. Op 17 december liggen er geen monsters onder je bed, maar een kerstman. Slaap lekker! Ben je blij dat je eindelijk veilig slaapt, omdat er niemand onder je bed ligt, wordt je wel wakker door de volgende Kerstman, Hurðaskellir. Hij houdt van slaan met deuren, vooral als het midden in de nacht is.

Grýla op haar engst, door Þrándur Þórarinsson

Op 19 december komt Skyrgámur. Een Skyr schrokker, hij schrokt Skyr naar binnen. Skyr is iets typisch IJslands, je kan het denk ik het best vergelijken met Griekse yoghurt. Gelukkig hebben we dat hier niet in huis. Bjúgnakrækir is de daarop volgende Kerstman, hij verstopt zich tussen de balken van het dak om zo gerookte worsten te stelen. Gluggagægir vind ik denk het meest creepy, zoals de naam het al zegt dit is de kerstman die door je ramen heen gluurt op zoek naar dingen die hij kan stelen. Ik kan normaal al niet slapen als het gordijn niet helemaal dicht zit. Wanneer het 22 december is komt Gáttaþefur aan, hij heeft een onwijs lange neus met een scherpe reukorgaan. Laufabrauð, letterlijk vertaald: blad brood, kan hij met name erg goed vinden. Laufabrauð is een traditioneel soort oliebollenvel wat met name met Kerst gegeten wordt. Het heeft ongeveer een diameter van 15 cm en is erg dun, ik vind het op het eerste gezicht wel op een pannenkoek lijken het is alleen harder. Mijn broertje legt het uit als een soort kroepoekvel, we blijven indo ;-). Met een laufabrauðsjárn maken mensen vormpjes in de Laufabrauð. De een-na-laatste Kerstman is Ketkrókur, met een haak steelt hij al het vlees. De laatste Kerstman heet Kertasníkir. Oftewel de Kaarsenbedelaar. Hij volgt kinderen om hun kaarsen te stelen.

De dertien kerstmannen

Ben je als kind door het bovenstaande verhaal nog niet bang genoeg gemaakt door je ouders dan is er nog de gigantische zwarte kat van Grýla. Jólakötturinn, de kerstmiskat, is een soort modepolitiekat. Maar in plaats van het geven van een make-over eet hij je gewoon op als je met Kerst geen nieuwe kleren aanhebt. Heb je geen geld voor nieuwe kleren, dan moet je hopen dat je of zelf handig bent in het maken van nieuwe kleren of dat je iemand kent die nog iets voor je kan maken. Zo niet, dan is het hap slok weg. Hildur Sóley, de vriendin van mijn broertje, gaf aan dat ze denkt dat dit verhaal haar nog steeds beïnvloedt. Ze wil graag nieuwe kleren hebben voor Kerst. Klinkt op zich logisch als je hiermee bent opgegroeid. Ik denk dat dit verhaal mij ook heeft beïnvloed, ik was me er alleen nog niet bewust van, ik wil namelijk ook altijd nieuwe kleren voor Kerst. Ik vind het in ieder geval een goed excuus ;-).

Kerstmiskat, door Hugleikur Dagsson

Een beroemd IJslands gedicht van Jóhannes úr Kötlum zegt over de kat ‘No one knows where he’s from or where he goes’. Met andere woorden pas maar op, want hij kan overal zijn. Wat is dat toch met zwarte katten? Uit mijn ‘onderzoek’ blijkt overigens dat men in Noorwegen een geit heeft die bijna hetzelfde doet en in de Baltische Staten een stier.

Raar verhaal, toch? Ik vind het best creepy, ik weet zeker dat ik het eng had gevonden als kind zijnde. De kerstmannen worden daarom wel meer als grappige figuren neergezet, anders is het natuurlijk niet  pedagogisch verantwoord. De kinderen kijken tegenwoordig juist uit naar de komst van de kerstmannen, maar ze zijn nog wel bang voor Grýla en de kerstmiskat. Dat het verhaal ouderwets is kan je wel merken aan de daden van de kerstmannen, wie rookt er tegenwoordig nog zijn eigen worst? Dat wordt dus lastig stelen… In Reykjavik worden door de hele stad beelden over de mythe geprojecteerd en je vindt verschillende dingen op internet, zoals het filmpje bovenaan de blog of klik op de link hieronder :

Online Holiday Celebration 2013: A Yule Lads Tale

Kerstmistkat geprojecteerd op de een IJslands gebouw

of dit nummer van Björk over de Kerstmiskat: http://youtu.be/rj6skZAHfQE

Ook de winkels spelen in op de mythe.

Slimme marketing van de IJslandse winkels

Mocht je nog niet genoeg hebben van creepy kerstverhalen dan moet je de Frans- Scandinavische film Rare Exports kijken.  Het is een kerstverhaal met een duistere insteek. Het schijnt goed te zijn, de film heeft acht prijzen gewonnen. Hier een link naar de Rare exports trailer

♥ Houden jullie van kerstverhalen? Wat is jouw favoriete kerstverhaal?